شاید دوباره زندگی - میهن دی ال

مستند شاید دوباره که در آن از حضور مشاوران خانواده بهره برده شده و به گفته عوامل آن با پشتوانه بیش از سه سال پژوهش همراه است، به تهیه نمایندگی محمدرضا کریمی راد و کارگردانی سید محمدصادق جعفری، محمدصادق بکتاشیان و زهرا نبی پور چهارشنبه ها ساعت 21 روی آنتن می رود.

با تهیه نماینده این مستند گفت وگو کردیم و از او درباره جزئیات کار و تفاوتش با آثار مشابهی که در این سال ها با موضوع آنالیز مسائل زوجین و پیشگیری از طلاق پخش شده است، پرسیدیم.

شاید راهی باشد

محمدرضا کریمی راد، تهیه نماینده شاید دوباره درباره چگونگی فرایند شکل گیری این مستند می گوید: این پروژه سال 96 آغاز شد. پیشنهاد اولیه از طرف مدیر آن موقع شبکه، آقای سلیم غفوری بود. گفتند درباره مساله طلاق که این روزها در جامعه خیلی پررنگ شده، کاری طراحی گردد. با دوستان فیلمنامه نویس و کسانی که در حوزه خانواده کار کردند جلساتی داشتیم و به این نتیجه رسیدیم که اگر فقط در خصوص خود طلاق و آمار حرف بزنیم، این مشکل گره گشایی نمی گردد.

دیدیم بهتر است یک گام عقب تر برگردیم و به خانواده هایی توجه کنیم که مسائل شان دارد آنها را به سمت طلاق می کشاند یعنی خانواده هایی که این روزها فکر می نمایند راه و چاره ای جز طلاق پیش رو ندارند. در این صورت شاید بتوانیم به مخاطبانی که احیانا درگیر این چالش هستند یاریی نموده باشیم.

او ادامه می دهد: گام بعدی این بود که ببینیم به چه موضوعاتی در این حوزه باید توجه کنیم. درگفت وگو با کارشناسان و مشاوران خانواده به این نتیجه رسیدیم که بحث مهارت های زندگی و عدم فراگرفتن آنها باعث بروز مسائلی برای زوج ها شده است.

10 مهارت از طرف سازمان بهداشت جهانی مطرح شده که از جمله آنها توانایی زوج ها در کنترل خشم، گفت وگوی سازنده، مهارت حل مساله و ... است . برای جذاب تر شدن کار سراغ خانواده ها رفتیم و زوج هایی را پیدا کردیم که با چنین مسائلی دست و پنجه نرم می نمایند و این مهارت ها را ندارند. گاهی افراد قبل از این که وارد زندگی مشترک شوند این مهارت ها را یاد گرفته اند؛ افرادی هم که یاد نگرفته اند وقتی در زندگی متاهلی دچار مشکل می شوند باید سراغ مشاور بفرایند و از او یاری بگیرند تا این مهارت ها درون آنان تقویت گردد.

کریمی راد بیان می نماید: درواقع چند آیتم برای ما در این کار اهمیت داشت. یکی این که با زوج هایی کار کنیم که الان درگیر این مساله هستند؛ البته کسانی که به ما اجازه دادند در این فرآیند همراه شان باشیم. دوم این که مسائل شان معطوف به فراگیری مهارت های زندگی باشد و سوم فرآیند حضور نزد مشاور را نشان و رواج دهیم؛ موضوعی که در جامعه ما خیلی به آن توجه نشده است. به قول مشاورها مردم هنوز بیشتر به عمه تراپی و ریش سفیدی اعتقاد دارند تا مشاوره های علمی و فنی.

چالش یافتن زوج ها

درحالی که بسیاری از ما سعی در پنهان کردن فرودها و کاستی های زندگی مان داریم این که یک زوج حاضر گردد، زندگی و چالش های رابطه شان را مقابل نگاه مخاطبان بیاورد، شجاعت می خواهد و یافتن چنین زوجی سخت به نظر می رسید.

تهیه نماینده شاید دوباره درباره سازوکار انتخاب زوج هایی که قصه آنها در این مستند روایت می گردد بیان می نماید: راستش را بخواهید خیلی فرآیند سخت و پیچیده ای بود. با توجه به فرهنگی که در جامعه ما وجود دارد، آدم هایی که بخواهند مسائل شخصی و خانوادگی خود و همسرشان را مقابل دوربین مطرح نمایند، خیلی سخت پیدا می شوند. همین باعث شد حدود یک سال در کلینیک ها، NGOهای مربوط به خانواده و دادگاه ها بچرخیم و با زوج های متعدد که فکر می کردیم مسائل شان معطوف به مهارت های زندگی است، گفت وگو کنیم. درنهایت پس از مکالمه های فراوان تعداد اندکی زوج ها حاضر شدند با ما همکاری نمایند، به این امید که ما هم بتوانیم یاری شان کنیم و هم این که حضورشان در این کار به زوج های دیگر یاری کند.

به نظر می رسد همین سختی یافتن زوج هایی که حاضر باشند به مردم درباره زندگی شان بگوید، باعث شده است این مجموعه مستند تا امروز هفت قسمت داشته باشد. کریمی راد در این باره شرح می دهد: یکی از دلایل هفت قسمت شدن همین بود. کار خیلی سخت جلو رفت و فرآیند فراوری هم فرسایشی و زمانبر بود که به ما فرصت پرداختن به زوج های دیگر را نداد. به هر حال ما در بحران با زوج ها همراه شدیم، همین بحران گاه و بیگاه ممکن بود مسائلی را برایشان ایجاد کند و ما در فراوری با وقفه روبرو شویم.

او ادامه می دهد: مثلا زوج هایی داشتیم که دو جلسه با ما همراه بودند و بعد انصراف دادند. کسانی بودند که چند جلسه با آنها گفت وگو داشتیم، کار را برایشان شرح دادیم و بعد از مدتی تماس گرفتند و گفتند پشیمان شدند. همین زوج هایی که با آنها همراه شدیم هم گاهی وسط کار اختلاف هایشان بالا می گرفت یا مسائل دیگر برایشان پیش می آمد. پس این یک فرآیند معین نبود که بگوییم در هفته دیگر فلان کار را انجام می دهیم و... . یک طرف دیگر کار هم مشاور بود که باید هماهنگ می شد. در واقع این سه ضلع مثلث مدام باید با هم تنظیم می شدند.

تماشای بدون رتوش مسائل

آنچه سازندگان این مجموعه مستند اظهار می نمایند این است که به مسائل زندگی زوجین بدون رتوش پرداختند. تهیه نماینده شاید دوباره شرح می دهد: این یعنی در همه مراحل سعی کردیم کنار زوجین باشیم و مسائل آنان را ببینیم. البته این همراهی بدون ملاحظات نیست چون زوج ها، مشاوران و ما می دانیم که در رسانه نمی توان همه چیز را گفت. در همین حد هم که به مسائل زندگی زوج ها به قصد بهبود رابطه آنان و دیگران ورود پیدا کردیم، چهره هایشان را بدون شطرنجی و ضدنور کردن نشان دادیم و حتی مجادلات و بگومگویشان را تصویر کردیم، می گردد گفت بدون رتوش است.

در این شرایط مسائل برای آن زوج و مخاطبان بهتر بروز پیدا می نماید. بینندگان در دل این بحث ها متوجه می شوند که بخشی از مسائل میان این دو نفر، ناشی از چیست و همذات پنداری می نمایند.

همراه یک زندگی

در این مستند مشاور مقابل دوربین به صورت مستقیم راهکارهای برون رفت از بحران را تدریس نمی نماید، بلکه مخاطبان با قصه زندگی این زوج و حضورشان نزد مشاور همراه می شوند. کریمی راد درباره حضور مشاور در این مجموعه و شیوه روایتی که برای مسائل در نظر گرفته اند، می گوید: وقتی فرد یا زوجی نزد مشاور می فرایند، ابتدا بیان مساله صورت می گیرد و بعد مشاور با گفت وگو سعی در بیرون کشیدن لایه های عمیق تر مشکل دارد، سپس به تشخیص می رسد و براساس آن فرایندی را برای درمان پیش می گیرد که با تمریناتی همراه است. مثلا به مراجعان می گوید تا هفته دیگر درباره این نکات برای من بنویس، فلان کارها را انجام بده یا با همسرت گفت وگو داشته باش و این تمرین ها را انجام بده. کوششمان این بود تمام این فرآیند را همراه زوج ها جلو ببریم. هم جلسات مشاوره را داشته باشیم، هم زمان تمرین ها با آنها همراهی کنیم و هم تحلیل هایی که مشاور در جلسات دارد را بشنویم. وقتی مساله چند لایه داشته باشد می تواند خط روایت ما را از این شاخه به آن شاخه ببرد که خود این مساله سخت بود و باید در خط روایت مان وحدتی ایجاد می کردیم که مخاطب اصل ماجرا را گم نکند. در کل، ساختار ما این گونه بود که همراه زوجی که می خواهند قبل از رسیدن به نقطه بن بست طلاق، راه چارهی بیایند همراه شویم و راه چاره را در جلسه های مشاوره و تمرینات آن جست وجو کنیم.

شاید دوباره نه حتما دوباره!

آنچنان که از نام این مستند برمی آید، قرار نیست الزاما شاهد شکل گیری دوباره یک زندگی باشیم. بلکه قرار است شانس هایی که پیش از جدایی همچنان برای پیوست وجود دارد آنالیز گردد. کریمی راد در این مورد بیان می نماید: ما نمی خواهیم بگوییم هر که نزد مشاور رفت، حتما به این نتیجه می رسد که زندگی مشترکش ادامه پیدا کند. بلکه امیدواریم این راستا دوباره زوج ها را به زندگی مشترک و گرمای خانوادگی برگرداند. این راهی است که ارزش امتحان کردن برای هر کسی را دارد. لزوما بنا را بر این نگذاشتیم که در انتها هر قسمت اوضاع زوجین بهتر گردد، درواقع قصد داشتیم کوشش برای بهبود را نشان دهیم. اگر زندگی شان بهتر شده، این به سعی آنان و شرایطی که در آن بودند، بستگی داشته است.

حرف تازه

پیش از این برنامه، شاهد آثار دیگری بودیم که سعی داشتند زندگی مشترک زوجین و چالش های آنان را نشان دهند. از تهیه نماینده شاید دوباره می پرسیم این مستند چه تفاوتی با آثار مشابهش در گذشته دارد که مخاطبان می توانند آن را دنبال نمایند و او پاسخ می دهد: اولین تفاوتی که وجود دارد راحت بودن دوربین با سوژه هاست. دوربین برنامه، یک دوربین مشاهده گر است. در کارهای دیگر زوج ها می آمدند و از خوبی همدیگر می گفتند. مثلا نمی گفتند تو پرخاشگری، به من توجه نمی کنی و... و همسرش هم در پاسخ موارد دیگر را بگوید. حالا زوجین این شجاعت را دارند که جلوی چشم میلیون ها نفر به او نقد وارد گردد. تا جایی که به خاطر دارم در سینما مستندهای تک قسمتی به این شکل داشتیم ولی در تلویزیون باتوجه به مخاطبان زیادی که دارد چنین چیزی نبوده است. این تهیه نماینده ادامه می دهد: همچنین از گفت وگوهای کارشناسی رو به دوربین پرهیز کردیم. سعی داشتیم اگر قرار است دانشی به مخاطب داده گردد به وسیله تجربه مشهود زندگی این زوج ها و در دل جلسات مشاوره باشد. مشاور برای این زوج مصداقی حرف می زند و برای همین مسائل به صورت کلی مطرح نمی گردد.

هر دو قسمت، یک قصه

در این مجموعه با سه زوج همراه می شویم که هر کدام دو قسمت را به خود اختصاص می دهند. در قسمت هفتم هم دوربین بعد یک سال که از فراوری گذشته است، سراغ آنان می رود تا ببیند بعد از طی کردن این راستا، اکنون در چه وضعیتی قرار دارند.

به گفته تهیه نماینده سال 97 و 98 با این زوج ها همراه شدند و در سال 99 مجددا بعد از یک سال سراغ آنان رفتند تا ببینند پس از تجربه همراهی با این گروه مستندساز و آموزه های جلسه های مشاوره الان وضع زندگی شان چطور است؟ این تجربه چه خاصیتی برایشان داشته است و از آن چگونه یاد می نماید؟

زوج هایی که مسائل

هر کدام با دیگری تفاوت دارد. محمدصادق جعفری قصه یک زوج و محمد صادق بکتاشیان قصه دو زوج را کارگردانی نموده و قسمت هفتم مجموعه را هم زهرا نبی پور ساخته است.

کریمی راد درباره دلیل حضور 3 کارگردان پشت دوربین این مستند می گوید: بنا بر این بود که کار به صورت موازی پیش برود و به همین دلیل نمی شد کار را به یک نفر سپرد. همچنین در این پروژه بار روانی هم روی دوش عوامل می افتاد چون فقط بخشی از ماجراها را مخاطبان جلوی دوربین می بینند، ما خیلی بیش از اینها با زوجین و مسائلشان درگیری عاطفی پیدا کردیم و این می توانست یک کارگردان را از لحاظ روانی فرسوده کند. همچنین خواستیم در فرم کار تنوع ایجاد کنیم، چون در همان چارچوب طرح اولیه هم کارگردانان مختلف سلیقه خود را اعمال می نمایند و این کار را از یکنواختی خارج می نماید و زمان بیشتری را هم برای ما ایجاد می کرد تا کارها را هم زمان جلو ببریم. به این دلایل 6 قسمت را با دو کارگردان کار کردیم و قسمت آخر که جمع بندی کار بود را هم به کارگردانی دیگر سپردیم.

نوشین مجلسی - رسانه / روزنامه خبرنگاران