اعداد سیسترسی؛ سیستم عددی هوشمندِ قرن 13
به گزارش میهن دی ال، سیستم راهبان سیسترسی بر پایه نوشتاری ساده برای نمایش اعداد 1 تا 99 بنا شده بود که در اوایل قرن سیزدهم میلادی توسط یکی از راهبان انگلیسی از آتن به این کشور آورده شد.
بر خلاف اعداد رومی، اعداد مورد استفاده راهبان سیسترسی تقریبا به طور کامل از رده خارج شدند
در سال 1991، حراجی کریستی در لندن شی نفیسی دریافت کرد که هم به خاطر زیباییش جلب توجه می کرد و هم به خاطر نماد های مرموزی که روی آن حک شده بود.
این شی اسطرلابی متعلق به قرون وسطی بود که اجداد ما از آن در محاسبات اخترشناسی استفاده می کردند. آن نمونه خاص احتمالا در اواخر قرن چهاردهم میلادی در اسپانیا ساخته شده بود و چندین بار دست به دست شده بود.
یکی از کارشناسانی که به آن علاقه داشت دیوید کینگ، مورخ بریتانیایی، بود که مشابه آن نماد ها را در دست نوشته ای دیده بود که حدودا در همان دوره در نورماندی، شمال فرانسه، مکتوب شده بود. این نماد ها در واقع متعلق به یک سبک نوشتار ریاضی بودند که حتی بین متخصصان قرون وسطی و مورخان ریاضی هم شناخته شده نبود.متیو پاریس در کتاب وقایع نامه عظیم طرز نوشتن اعداد سیسترسی را آموزش داده است
این سبک نوشتار در قرن سیزدهم میلادی توسط راهبان سیسترسی (از فرقه های کاتولیک) خلق شد و به مدت حداقل دو قرن برای نوشتن اعداد در صومعه های سراسر اروپا استفاده می شد. در آن موقع، اعداد عربی داشت به مرور جای اعداد رومی را می گرفت، اما هنوز چند قرن مانده بود تا این سیستم جدید به صورت کامل جا بیافتد.
به نظر نمی رسد که سیسترسی ها در آن اختلافات به نفع یک طرف موضع گرفته باشند: سبک نوشتار آن ها صرفا گزینه سومی بود که برای راهبان اروپایی، از انگلستان تا ایتالیا و از اسپانیا تا سوئد، مناسب بود.
دلیل محبوبیت نسبی آن هم این بود که بر خلاف اعداد رومی می توانست هر عدد را با تنها یک نماد نشان دهد.
نوشتن این اعداد در سیستم عربی 4 رقم احتیاج دارد و نوشتن 1.993 با اعداد رومی محتاج هشت رقم است: MCMXCIII.
اما سیستم سیسترسی، درست مثل سیستم رومی، خیلی مناسب ضرب و تقسیم نبود. پیش از فراگیر شدن کتاب چاپی به عنوان راهی برای انتقال دانش، و حذف دست نوشته، 0، 1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8، 9 جهان را فتح نموده بود. اعداد رومی I، V، X، L، C، D برای آگاهی آیندگان به تاریخ پیوستند.
اما استفاده از اعداد سیسترسی با چنان شدتی کنار گذاشته شد که بعد از گذشت تنها یک قرن به معما تبدیل شدند. به گفته آقای کینگ، یک استثنا قابل توجه استفاده از اعداد سیسترسی برای علامت گذاری بشکه های آب و مقیاس بندی میله های عمق سنج در فلاندر بود.
استفاده مجدد از اعداد سیسترسی تنها چند بار در تاریخ دیده شده است، و از نمونه های بارزش می توان به اتخاذ آن توسط فراماسونر های پاریس در 1780، و کاربرد آن در نوشته های ناسیونالیستی درباره فولکلور آلمانی در قرن بیستم اشاره نمود.
اما این سیستم که به گفته هاینریش کورنلیوس آگریپا، ریاضی دان آلمانی دوران رنسانس، اعدادی بسیار زیبا داشت چطور کار می کرد؟
اعداد سیسترسی از 1 تا 9.000
به گفته آقای کینگ، سیستم راهبان سیسترسی بر پایه نوشتاری ساده برای نمایش اعداد 1 تا 99 بنا شده بود که در اوایل قرن سیزدهم میلادی توسط یکی از راهبان انگلیسی از آتن به این کشور آورده شد. این سیستم به مرور گسترش داده شد تا کلیه اعداد بین 1 تا 9.999 را با تنها یک رقم نشان دهد. متیو پاریس، راهب سنت بندیکت و مورخ، در کتاب وقایع نامه عظیم نحوه نوشتن این اعداد را شرح داده است.
در شکل زیر، هر گوشه به یک ارزش مکانی تعلق دارد: یکان هزار (1)، صدگان (2)، دهگان (3)، یکان (4).
راهنمای خواندن و نوشتن اعداد سیسترسی
با فراگیر شدن این سیستم در صومعه های سیسترسی، استفاده از آن بنا به زبانی که راهبان صحبت می کردند دستخوش تغییرات جزئی شد. در مقطعی، خط ابتدایی افقی بود، اما در قرن چهاردهم میلادی راهبان فرانسوی آن را به مکان اولیه اش بازگرداندند.
متیو پاریس معتقد بود که نکته قابل تحسینی که در اعداد رومی یا عربی نمی بینیم این است که هر عدد را می توان با تنها یک رقم نشان داد. مساله البته آگاهی از طریقه نوشتن و خواندن این سیستم است، کاری که با پیروی از قواعد این سیستم نسبتا راحت است.
منبع: فرادید