فاروج؛ شهر آجیلی ایران در خراسان شمالی - میهن دی ال

شهرستان فاروج در شمال شرقی ایران و در 90 کیلومتری شرق خراسان شمالی واقع شده است، شهری که از ابتدا تا انتهای خیابان اصلی آن را فروشگاه های آجیل با تنقلات خوشمزه پر نموده است.

این شهرستان از شمال به کشور ترکمنستان و باجگیران، از جنوب به اسفراین، از غرب به شیروان و از شرق به شهر قوچان منتهی می گردد؛ به واسطه داشتن علمای دینی و شخصیت های فرهنگی متعدد درالعلما نامیده و دروازه ورودی خراسان شمالی محسوب می گردد.

این شهر کنار جاده ای، در سال های اخیر اقتصادش نیز تا حد زیادی به عبور مسافران و زائران حرم علی ابن موسی الرضا (ع) گره خورده است.

پیشینه تاریخی فاروج

گفته شده فاروج را شخصی به نام فرج الله بنا نهاده؛ آن گونه که در بین مردم رواج دارد گویا حدود 1200 سال پیش و در زمان هارون الرشید؛ پنجمین خلیفه عباسی و آن موقع که هنوز برمکیان پاک تبار ایرانی برخاسته از خراسان، مورد غضب وی قرار نگرفته بودند؛ خلیفه عباسی فرج الله را مأمور آباد کردن منطقه ای خوش آب وهوا در خراسان می نماید که بعدها به فرج آباد معروف شد و بعد از تحولاتی به فاروج تغییر یافت.

این ناحیه در حدفاصل دو منطقه مهم تاریخی قوچان در شرق و شیروان در غرب قرار گرفته است؛ روستای استاد در جنوب آن قدمتی طولانی دارد و آن گونه که کتاب احسن التقاسیم آورده؛ مرکز پارت ها در این منطقه بوده است، در دوران تیموری در فاروج مسجدی هم زمان با مسجد گوهرشاد ساخته شد که اکنون هم وجود دارد؛ روستای خسرویه در این شهرستان نیز تاریخی بوده و در آن سنگ قبرهایی با تاریخ 747 ه. ق وجود دارد که با خطی زیبا نوشته و روی آن نقوش اسلیمی نگاشته شده است.

زبان مردم فاروج فارسی و ترکی است و به زبان کردی نیز سخن می گویند، ترک های فاروج طایفه ای هستند از قوم مهنی که از طرف شجاع الدوله در فاروج مستقر شده اند، نمودهای فاروج نیز از ایل زعفرانلو هستند.

تاریخچه آجیل فاروج

سال ها پیش که هنوز وسایل نقلیه شخصی این مقدار زیاد نشده بود و غالب مسافران با اتوبوس رفت وآمد می کردند؛ تمامی اتوبوس ها و اندک خودروهای شخصی که قصد سفر به مشهد مقدس را داشتند از محور فاروج حرکت می کردند چراکه راه سمنان اولاً کویری بود و در ثانی سایر مسیرها آسفالت مرغوبی مانند آسفالت فاروج را نداشتند.

یکی از برترین عوامل جذب اتوبوس ها و مسافران برای تردد از مسیر فاروج؛ وجود مسجد صاحب الزمان و چلوکبابی سعدی بود آن هم زمانی که از مشهد تا چمن بید (روستایی در منتهی الیه غرب خراسان شمالی) هیچ گونه چلوکبابی و مسجدی وجود نداشت و تمامی اتوبوس ها برای صرف ناهار و شام باید در فاروج توقف می کردند.

این توفیق اجباری برای مسافران و اهالی فاروج سبب شد تا دو نفر از اهالی به نام های شیرعلی قلی پور و حسین علی حاجی پور جنب مسجد اقدام به فروش آجیل نمایند؛ اولین بار تخمه سیاه آفتاب گردان و کدو از سبزوار وارد شد؛ می گویند خود فاروجی ها ابتدا طریقه تف دادن تخمه را نمی دانستند و اولین تخمه پز را حاج علی حاجی پور از قوچان آورد. ازآنجایی که آن موقع فقط تخمه شور در بازار موجود بود و از تهران وارد می شد؛ فاروجی ها تخمه را شور نمی کردند بلکه به صورت خال نمک عرضه می کردند؛ یعنی بعد از تف دادن تخمه، نمک را با جارو سیخی به روی آن می پاشیدند که بعداً تخمه خال نمک فاروج نام گرفت و معروف شد.

فاروجی ها برای طعم دار کردن تخمه از آب لیمو گلپر و کمی رنگ خوراکی استفاده می کردند؛ با توجه به اینکه چلوکبابی غذای خوب با گوشت بره عرضه می کرد و روزانه بیش از صد دستگاه اتوبوس در فاروج توقف می کرد؛ اندک اندک کسب وکار فروشندگان آجیل گرفت و در کنار تخمه ژاپنی و آفتاب گردان، محصولاتی چون گردو، بادام و کشمش که در منطقه فراوری می شد هم جا باز کردند.

آجیل فروشان فاروج در تف دادن تخمه مهارت یافته و سعی می کردند هر تخمه را به مقدار لازم حرارت دهند و در نهایت در امر فروش و تبلیغات و نوع چیدن آجیل که نظر مسافر را جلب کند هم مهارت خاصی کسب کردند؛ حتی افرادی به نام احمد اسکندری و عزیز باقری در چیدن تخمه مهارت خاص داشته و به صورت حرفه ای این کار را می کردند که تمامی این موارد در معروفیت تخمه فاروج به عنوان یکی از سوغات ایران دخیل بود.

مجموعه عوامل فوق باعث شد کم کم افراد به فروش آجیل رو آورند؛ وجود جاده آسیایی و عبور آن از مرکز شهر موجب شد شهر فاروج به عنوان مرکز آجیل نام بگیرد؛ مرکزی که تا به امروز دوام داشته و روزبه روز نیز بر کیفیت و قدرت آن افزوده می گردد.

در حال حاضر فاروج، به عنوان یکی از شهرهای شاخص گردشگران ایران معروف است. نکته جالب توجه این است که در شهر آجیلی همیشه در تمام طول شبانه روز مغازه های آجیل فروشی باز هستند و چراغانی آن ها از فاصله بسیار دور خودنمایی می نماید.

آجیلی که در فاروج فروش می رسد از محصولات خود فاروج نیست و از شهرهای دیگر برای فروش به اینجا آورده می گردد که به همین علت به شهر آجیلی معروف است.

آثار تاریخی و نقاط گردشگری

بر اساس شواهد موجود شهرستان فاروج دارای قدمتی چند هزار ساله است؛ تپه و محوطه های باستانی مانند تپه طویل که قدمت آن را هزاره اول قبل از میلاد دانسته اند، تپه خلق آباد که در داخل شهر فاروج واقع شده قدمت آن به هزاره دوم قبل از میلاد می رسد و تپه ای هم که قدمت آن مربوط به دوره نوسنگی است و در ده کیلومتری فاروج قرار گرفته است.

شهر باستانی خبوشان و روستای استاد از نقاط تاریخی و قلعه علی آباد در روستایی ام، روستای استاد و خسرویه با دره های پوشیده از درخت و رودخانه های دائمی به همراه باغات گردو و گیلاس از جاذبه های گردشگری فاروج هستند.

بعلاوه آبشار اسفجیر، سد چری، غار یخچالی تبریان، دره ریزه و... از دیگر جاذبه های گردشگری این شهرستان محسوب می شوند.

ارتفاعات شاه دنیا، قله شاه دنیا و وجود چندین غارهای یخچالی و بکر در این منطقه باعث جذب جهانگرد و کوهنوردان شده است.

از مقبره های معروف فاروج می توان به مقابر متبرک باباحسین، بابا و بی بی اشاره نمود که در نزد مردم این منطقه از شأن و احترامی خاص برخوردار هستند. کشاورزی و دامپروری از شغل های مهم مردمان سنتی این منطقه است گندم، جو، چغندرقند، انگور از محصولات اصلی فاروج است. جوراب بافی، کیسه حمام چری، سفره محلی (گلیم) قالی بافی، تابلو فرش، پارچه بافی (چادرشب) از صنایع دستی این منطقه محسوب می گردد.

سوغات فاروج را انواع خشکبار اعم از گردو، بادام، کشک محلی، کشمش، برگ زردآلو، قره قروت، آلبالو خشک، آجیل، گیلاس، روغن زرد، ماست و عسل شاه دنیا تشکیل می دهند.