آرش کمانگیر کیست و آیا داستان تیر آرش واقعیت دارد؟ - میهن دی ال

نوع بشر هرگز با قهرمان پروری و اسطوره سازی غریبه نبوده است. از چندین و چند قرن پیش که افسانه ها و قهرمانان کهن شکل گرفتند و تا حالا که ظهور همه جانبه ادبیات و رسانه ابرقهرمان محور را شاهد هستیم، همگی به علاقه انسان به شنیدن قصه های قهرمانانه اشاره می کنند. موضوعی که کاملا طبیعی هم است. هرگز نمی توان اهمیت بالای شخصیت های الهام بخش و اسطوره ای را نادیده گرفت. نقشی که این افراد در موضوعاتی همچون شکل گیری یک رفتار به خصوص، تولد یک فرهنگ و حتی شکل گیری یک آیین ایفا می کنند را هرگز نمی توان نادیده گرفت.

کشورمان نیز نه تنها از این قائده مستثنی نیست، بلکه یکی از مهم ترین فرهنگ های تاریخ اسطوره شناسی دنیا را در اختیار دارد. پیش تر پیرامون شخصیت های افسانه ای در اسطوره شناسی پارسی، یعنی ایزدبانو آناهیتا، میترا و اهورامزدا بحث کردیم و حالا، نوبت به آرش کمانگیر رسیده است.

هرآنچه بایددرباره آرش کمانگیر بدانید:

• آرش کمانگیر کیست؟
• مقبره آرش کمانگیر
• آرش کمانگیر در شاهنامه

آرش کمانگیر کیست؟

آرش کمانگیر، یکی از پهلوانان و اساطیر تاریخ ایران است که از او با عنوان نماد ایثار و دلاوری یاد می شود. قصه آرش کمانگیر در جریان یک جنگ به شدت حساس رقم می خورد. آرش جزو سپاهیان منوچهر پیشدادی بود که در زمان جنگ ایران و توران، به عنوان کماندار سپاهیان ایران مامور شد تیری را پرتاب کند تا مرز مابین ایران و توران مشخص شود. آرش هم که یک تیرانداز بی نهایت ماهر بود، تصمیم می گیرد تا تمام نیروی خود را در کمان بگذارد تا ایران را سربلند کند؛ این تصمیم به قیمت جان آرش تمام و اینجا است که افسانه آرش کمانگیر متولد می شود.

منوچهر پیشدادی به عنوان هفتمین پادشاه پیشدادیان بعد از کیومرث، هوشنگ، تهمورث، جمشید، ضحاک و فریدون به تخت پادشاهی تکیه زد و دوران پادشاهی خود را آغاز کرد. منوچهر در سالیان خاتمهی حکومت صد و چند ساله خود، از تورانیان به فرماندهی افراسیاب شکست می خورد. افراسیاب پس از این پیروزی، تصمیم می گیرد تا با یک ایده که تنها در راستای تحقیر ایرانیان بود، منوچهر و سایر مردم ایران را حقیر بشمارد. منوچهر که شکست خورده بود و در پی یک راه صلح آمیز برای خاتمه جنگ با تورانیان می گشت، زیرِ بار حقه افراسیاب رفت. افراسیاب یک پادشاه به شدت حیله گر و زرنگ بود و در خاتمه پس از صحبت با مشاورانش، راه حل خود را ارائه کرد.

داستان آرش کمانگیر مدت ها پیش از نگاشته شدن شاهنامه، در کتب دینی مثل کتاب اوستا روایت شده است

افراسیاب برای اینکه هم زمان، هم مردمان ایران را تحقیر کرده باشد، هم به جنگ خاتمه بدهد و هم اینکه بدون ریخته شدن خون سربازان خود به منطقه ها بیشتری از کشور ایران دسترسی داشته باشد، پیشنهاد کرد تا یک کماندار از سپاه ایرانیان، به بلندترین نقطه از کوه دماوند برود و از آنجا تیری را رها کند تا مرز مابین ایران و توران با همین تیر مشخص شود! آرش، این دلاور ایرانی که متولد مازندران بوده است، از چنین قضیه ای باخبر می شود و برای خنثی کردن توطئه افراسیاب و برای دور کردن سپاهیان توران از ایران، تصمیم می گیرد تا جان خود را در کمانش بگذارد و قوی ترین تیری که در زندگی اش پرتاب کرده را در آسمان رها کند!

این گونه می شود که الهه زمین اسپندارمذ کمان را به آرش می دهد و در لحظه تحویل دادن کمان، به او این انتخاب را می دهد که یا یک تیر معمولی را تا فاصله ای بسیار کم پرتاب کند یا اینکه با پذیرفتن کمان اسپندارمذ، جان خود را در کمان بگذارد و مرز ایران را تا چندین و چند فرسنگ، توسعه بدهد. آرش راه دوم را انتخاب می کند و با فدا کردن جان خود، ایران را نجات می دهد. گفته می شود که پس از مرگ آرش، او کامل ناپدید شده و هیچ اثری از او باقی نمی ماند. در افسانه ها چنین آمده که تیر پرتاب شده از طریق آرش، چندین و چند روز در راه بوده و در نهایت، کنار رود جیحون یا آمودریا فرود آمده و به این شکل، مرز مابین ایران و توران را مشخص می کند.

مقبره آرش کمانگیر

آرش کمانگیر پس از دریافت کمان افسانه ای و خاصی که الهه زمین به او هدیه کرد، با فدا شدن جان خود موافقیت می کند. در افسانه ها آمده که بدن آرش در زمان پرتاب تیر، شرحه شرحه و در سراسر سرزمین ایران پخش شده است. به همین دلیل، هرگز مقبره خاصی برای آرش ساخته و در نظر گرفته نشد؛ اما برای یادبود آرش کمانگیر، مراسمی ویژه در نظر گرفته شده است که هر ساله در تاریخ 13 تیر، آن را در دماوند برگزار می کنند. این مراسم با نام تیرگان شناخته می شود.

آرش کمانگیر در شاهنامه

قصه آرش کمانگیر با اینکه یک داستان اسطوره ای و حماسی است؛ اما، هرگز در شاهنامه روایت نشده است. ماجرای آرش کمانگیر ابتدا در کتاب اوستا مطرح شد. در یشت هشتم از اوستا، به زندگی و فداکاری آرش کمانگیر اشاره می شود؛ شخصی که با توجه به متن اوستا، از کوه اَیریوخشوئه به کوه خونونت تیری پرتاب کرد و حماسه ساخت. در کتب اسلامی هم شاهد اشاراتی به داستان آرش هستیم؛ تقریبا تمامی منابع اسلامی، داستان آرش را به یک شکل روایت کرده اند.