نگاهی به فیلم پوست ساخته برادران ارک - میهن دی ال

به هر حال سینمای ایران تجربه این قبیل فضاسازی ها را قبل از این داشته و فیلم پوست را می توان ذیل همین تمایز و تفاوت با مرکزگرایی برخی کارگردان های معاصر دانست. اینکه بر افسانه ها و ادبیات فولکلور یک منطقه خاص جغرافیایی درنگ کنیم و به قول فیلسوفان دنیا مدرن، دنیای شدن را از محلی بودن شروع کنیم.

روایت فیلم پوست تلفیقی است از عشق و جدایی در نبرد بی امان خیر و شر. به راستی که افسانه ها خلق شدند تا دنیا بی منطق ما را شرح دهند که چرا در عالم هستی باید خیر و شر، روشنایی و تاریکی اینچنین مقابل یکدیگر صف آرایی نموده و به منازعه مشغول باشند.

پوست اقتباسی است مدرن از افسانه های محلی و لاجرم در این بازگویی مخاطره آمیز گاهی مخاطبان را دچار بدفهمی می کند. دنیا افسانه ها کمابیش ساده است و قرار نیست انسان ها را به حیرت و سرگردانی دچار کند، اما روایت در اینجا گاه میل دارد پرابهام باشد و واجد پیچیدگی. حتی تمهیدی که روایت در استفاده از فیگور عاشیق به کار بسته -وقتی که او را در حال توصیف داستان می یابیم- به تمامی از پس آشکار کردن پیچیدگی ها برنیامده و حتی دیدنی فیلم با زیرنویس فارسی فهم مناسبات درونی اثر را دشوارتر نموده است.

اما با تمامی این مسائل می توان اذعان کرد که برادران ارک در نهایت پیروز شده اند راوی یک عشق پر فراز و نشیب باشند میان دو دلداده که سرنوشت، آنان را از یکدیگر جدا نموده و در راستا حوادث قرار داده است. روایتگری در اینجا تمنای وفاداری دارد به سنت قصه گویی عاشیق های آذربایجان. همان تکنیک های اجراگری یک عاشیق که سازی در دست دارد و هنگام فراغت کافه نشینان، با ساز و آواز، افسانه ای شنیدنی را باز می گوید.

فیلم پوست، افسانه ای مدرن است که نگاهی به سنت های گذشته دارد و در کوشش است دنیا افسون زدایی شده این روز های ما را معنایی تازه بخشد. برای این منظور فضای معمایی و کمابیش هراسناک فیلم، از مولفه های ژانری بهره ها می برد تا در خلق تصاویر پر از ابهام و اعوجاج پیروز عمل نموده باشد.

در فیلم پوست حضور پیر خردمند را شاهد هستیم با بازی محمود نظرعلیان. فیگوری سرنوشت ساز برای کسانی که باور دارند زندگی آنان گرفتار جادو شده است و برای عبور از این مهلکه باید به پیرمردی مطلع مراجعه کرد تا جادو را باطل کند. پیرمردی که از دنیا مردگان بازگشته تا علیه شر دست به عمل زند. کسی که سال هاست خود را از اجتماع مردمان منفک نموده تا سر از کار اجنه و شیاطین درآورد و همانند مرشدی باشد برای مبارزه با نیروی ویرانگر شر. رویکردی باطنی گرا که حتی کسی، چون عاشیق که معرفی اش نموده چندان به او و عقایدش باورمند نیست.

باور های عاشیق مبتنی است بر واقعیت زندگی روزمره. او همانند یک قصه گوی ماتریالیست ظاهر می گردد و چندان به دنیا افسانه ها باور ندارد و در پاسخ به چرایی دوستی با پیر خردمند به این نکته اذعان می کند که پیرمرد داستان های شنیدنی زیادی دارد که یک عاشیق حرفه ای نمی تواند از این میراث غنی برای قصه گویی چشم پوشی کند. پوست روایت این دو باور است و کوشش نیرو ها برای هژمونیک شدن در میدان زندگی، یک دنیا مبتنی بر جادو در مقابل علم باوری. اما تیزهوشی برادران ارک تلفیق این دو دنیا و جلوگیری از تفوق یکی از آن ها بر دیگری است.

برای شخصیت آراز که عاشق زنی مسیحی به نام مارال بوده، بازگشت به مناسک تعزیه زندگی را معنا می بخشد. تشبث به مناسک مذهبی و استفاده از پوشش یک موجود اساطیری، چون شیر برای نبرد شرور دنیا قسمتی از این معنایابی است. پوسیده شدن لباس تعزیه در ابتدای فیلم اشاره ای است استعاره ای از تضعیف نیروی خیر در مقابل شر. آراز در صندلی عاشقی ناکام که شاهد ازدواج برادر کوچک خویش است، همچنان نابالغ می کند.

پس بی جهت نیست که می تواند از آیینه ای که پیر خردمند مقابل او قرار داده، چون کودکی پاک و معصوم، مادر و موجودات ماورایی مزاحم او را به چشم بصیرت دیدن کند. آراز میان عشق به مادر و عشق به مارال، سرگردان است. مادری تنها که تاب جدایی فرزند ندارد و گویی به جادو متوسل می گردد تا فرزند را برای پر کردن تنهایی خویش حفظ کند. باطل شدن جادو البته که موجب مرگ مادر خواهد شد و این برای آراز بسیار دردآور است.

بنابراین بعد از تمامی آن آیین های باطل کردن جادو، آراز را می بینیم که بار دیگر به خارج شدن از صندلی نمادین خویش مبادرت ورزیده و پوست شیر که اصلان نامیده می گردد را بر تن می کند و قسمت مهمی از اجرای یک نمایش مذهبی می گردد. لحظه ای که آراز می تواند دیگری شدن را تجربه کند و شاید از آن مهلکه بیرون آید. فیلم پوست بیان تازه ای دارد و توانسته به میانجی اتصال با افسون افسانه ها و امور ماورایی، روایتی ترسناک از یک قصه عاشقانه روایت کند.

مختصات اقلیمی به کمک برادران ارک آمده و انتخاب بازیگرانی آماتور به اتمسفری خودبسنده در محلی بودن فضا ها میدان داده است. تلفیق عینیت و ذهنیت، جادو و زندگی روزمره، نبرد بی خاتمه خیر و شر، مخاطبان را با اثری روبرو نموده که به راحتی نمی توان با کنش ورزی شخصیت هایش معین تکلیف کرد. با دنیای روبه رو هستیم که گویی دولت در آن بازنمایی نمی گردد تا توهم غیاب دولت پدیدار گردد. دنیای خودبسنده مبتنی بر اقلیمی خاص که از فرط نزدیکی و آشنایی به ما چه بسا دست نیافتنی می کند.

به هر حال در جایی که منطق زندگی روزمره با شدت هر چه تمام تر بر ما مستولی شده، شاید افسون افسانه ها بتواند بار دیگر ملال زندگی مدرن و خاورمیانه ای ما را پس زند. آن هم با روایت یک عاشیق خوش صدا که باور چندانی به موجودات افسانه ای ندارد، اما هر روز به بازگویی قصه آنان با شور و شعف می پردازد. این البته از تناقضات زیستن در دوران پسامدرنیستی است که هر لحظه از باورمندان راستینش کاسته شده و بیش از پیش افسانه هایش از افسون تهی می گردد. اما شاید بتوان در این دوران متناقض نما بار دیگر پوست شیر بر تن کرد و به جنگ اشقیا رفت.