تغییر الگوی بارندگی ها در شمال و نگرانی از تکرار سیل - میهن دی ال

به گزارش خبرنگاران به نقل از ایرنا، تغییر الگوی بارندگی را چندی پیش رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور هم تایید و گفت که تغییرات اقلیمی در سراسر جهان سبب تغییر الگوی بارندگی ها شده که در کشور ما نیز این تغییرات قابل مشاهده است. این شرایط در ایران طی حدود یک سال اخیر بیشتر به چشم آمده است. از سیل آخرین روزهای سال گذشته که بر اثر بارندگی های شدید و کم سابقه در مازندران رخ داد تا سیل های پیاپی که در سایر نقاط کشور خسارات زیادی را بر جای گذاشت، همگی نشان دهنده تغییر الگوی بارندگی در کشور است.

آمارهای منتشر شده توسط هواشناسی مازندران نشان می دهند که سال جاری نیز شرایط بارش ها تا حد زیادی مانند سال گذشته است و این موضوع از نگاه برخی کارشناسان می تواند احتمال تکرار سیل در ماه های آینده را تقویت کند.

بنابر آمارهای رسمی شرایط مشابهی در شرایط بارندگی نوار شمالی کشور نسبت به سال گذشته مشاهده می گردد و از این نظر در صورت استمرار این شرایط، ممکن است ضرورت آمادگی در برابر سیل و طغیان رودخانه ها افزایش یابد.

• تشابه شرایط بارشی

یک دکترای علوم و مهندسی آب در این باره معتقد است که شرایط اقلیمی و آمارهای مربوط به بارندگی ها که توسط سازمان هواشناسی و اداره کل هواشناسی مازندران منتشر شده، شرایط عادی را نشان نمی دهد و شرایطی تقریبا مشابه سال گذشته از این آمارها به چشم می خورد.

دکتر بابک مؤمنی با بیان این که نشانه هایی از شرایط غیرعادی جوی را می بینیم، گفت: به نظر می رسد از این به بعد شاهد شرایط نرمال جوی طبق چیزی که شاید تا پیش از 10 سال اخیر اتفاق می افتاد نخواهیم بود.

وی اضافه نمود: در آمارهای منتشر شده ماهنامه تخصصی هواشناسی مازندران که توسط اداره کل هواشناسی استان منتشر می گردد نکات قابل توجهی وجود دارد. آمارها نشان می دهد شرایط در حوضه هراز تا قره سو تقریبا مشابه سال گذشته است و این شرایط می تواند نگران نماینده باشد. زیرا رفتارهای اقلیمی مشابهی با سال گذشته وجود دارد.

• کاهش بارش ها در حوضه دریای خزر

استادیار دانشگاه پیغام نور مازندران با اشاره به آمارهای بارندگی از یکم مهر تا 4 بهمن سال جاری اعلام نمود: پارسال برای حوضه هراز تا قره سو در این بازه زمانی 307 میلیمتر بارندگی ثبت شد که سال جاری در همین بازه زمانی با 3 درصد افزایش به 318 میلیمتر رسید. البته حوضه هراز تا قره سو تنها حوضه درجه 2 در حوضه اصلی دریای خزر است که در این بازه زمانی نسبت به سال گذشته افزایش بارندگی داشت و در سایر حوضه ها کاهش چشمگیر بارش ثبت شد.

آمارهایی که این پژوهشگر هیدرولوژی به آن اشاره می نماید نشان می دهد که طی همین بازه زمانی در حوضه ارس 34 درصد، در حوضه سفیدرود بزرگ 23 درصد، در حوضه تالش و مرداب انزلی 8 درصد و در حوضه بین سفیدرود و هراز 18 درصد کاهش بارندگی نسبت به بازه زمانی عنوان شده ثبت شده است.

شرایط در 2 حوضه شرقی به مراتب بدتر است. به طوری که در حوضه قره سو و گرگان 41 درصد و در حوضه اترک 52 درصد کاهش بارندگی از ابتدای پاییز تا 4 بهمن ثبت شده است و تنها حوضه ای که شرایط مشابه سال گذشته را دارد، حوضه هراز تا قره سو است که سال گذشته نیز با شرایطی مشابه سال جاری، در انتها سال دچار سیل و آبگرفتگی گسترده در برخی مناطق بود.

• خشکسالی یا ترسالی؟

عضو هیأت علمی دانشگاه پیغام نور معتقد است که تحلیل این آمارها نشان می دهد میزان بارندگی ها در این مدتِ عنوان شده برای نوار ساحلی دریای خزر از گیلان تا گلستان، کاهش چشمگیری یافته و این موضوع ممکن است خشکسالی در سال آینده یا سیل در ماه های پیش رو را رقم بزند.

مؤمنی اظهار کرد: میزان بارندگی در نوار ساحلی دریای خزر سالانه حدود 970 میلیمتر است که ممکن است در سال های کم بارش به 700 میلیمتر هم برسد. پرباران ترین ماه های ما نیز در فصل پاییز است. یعنی اگر در فصل پاییز بارندگی ها تا حد زیادی به حد نرمال نرسد در سایر فصول بارندگی های متناوب نداریم. به عبارتی دیگر یا بارندگی اتفاق نمی افتد، یا عمده حجم بارش به صورت باران های سیلابی رخ می دهد.

وی اضافه نمود: این تحلیل ها نشان می دهد که در ادامه یا باید منتظر سالی خشک باشیم یا طبق الگوی سال گذشته با باران های کوتاه مدت و پرحجم روبرو شویم تا حجم به جامانده از ظرفیت بارش در این ناحیه جغرافیایی را تامین کند. با این حساب به نظر نمی رسد که ترسالی نرمال اتفاق بیفتد.

مؤمنی با نگاهی منطقه ای به شرایط بارندگی ها، بر این باور است که کاهش روزهای بارندگی در مقابل افزایش میزان بارش ها در برخی نقاط استان نشان دهنده پرحجم تر شدن بارندگی هاست.

• افزایش بارش، کاهش روزهای بارانی

وی شرح داد: در منطقه ما بارش ها نشان می دهد این احتمال وجود دارد که شرایط سال گذشته در برخی نقاط تکرار گردد. پرسش این است که در صورت تکرار بارندگی های مشابه سال قبل، آیا آمادگی مقابله را داریم و مهم تر این که آیا اقداماتی که در ماه های اخیر برای مقابله با سیل احتمالی دیگر صورت گرفته کافی بود یا نه؟

این پژوهشگر منابع آب با بیان این که اگر بارندگی در مدت کم اما حجم بالا اتفاق بیفتد نوعی تهدید است، گفت: در آمارهای هواشناسی مازندران دیده می گردد که در برخی از حوضه ها تعداد روزهای بارندگی کم شده و در عین حال میزان بارش ها افزایش یافته است. برای نمونه پاییز سال جاری در حوضه نوشهر حجم بارش ها 15 درصد افزایش یافت، اما تعداد روزهای بارندگی 9 روز کاهش داشت. یا در حوضه بابلسر نسبت به پاییز پارسال با وجود این که روزهای بارانی 6 روز کم شد، 47 درصد افزایش بارش داشتیم و یعنی شرایط مستعد ایجاد شرایط تهدیدآمیز است. از نظر دانش هیدرولوژی این نشانه ها نگران نماینده هستند.

مؤمنی با بیان این که باید شرایط را تغییر دهیم و بستر را برای مدیریت شرایط پیش از بروز حادثه احتمالی آماده کنیم، به برخی فعالیت های پژوهشی خود در حوضه های آبریز مازندران و مناطق درگیر سیل ابتدای سال جاری اشاره نمود و گفت: ضمن قدردانی از کوشش مدیران و مسئولان نهادهایی مانند جهاد کشاورزی و آب منطقه ای برای کم کردن احتمال بروز خسارت در حوادث احتمالی بعدی با اقداماتی مانند لایروبی برخی رودخانه ها و همچنین ارائه خدمات جبرانی به خسارت دیدگان، نکته ای که پایش های میدانی نشان می دهد این است که بسیاری از سردهنه ها و آبگیرهایی که در منطقه وجود داشت باز هم انباشت شدیدی از رسوب دارد. باید آنالیز کرد که این حجم زیاد آورده لای چه علتی می تواند داشته باشد.

• چقدر آماده ایم؟

عضو هیأت علمی دانشگاه پیغام نور اضافه نمود : اخیرا بازدیدی میدانی از مناطق بالادست رودخانه تلار داشتم. متاسفانه یا به خاطر شرایط بد مالی یا هر دلیل دیگر، اقدامات آبخیزداری مؤثری انجام نشد. پتانسیل لغزش و فروریزش در دامه ها به مراتب بالاتر از گذشته است. تهدیدهایی که تا قبل از سیل پارسال داشتیم سال جاری به مراتب بیشتر است. چون فرسایش بیشتری رخ داده است. محتمل است به مراتب این پدیده را بیشتر تجربه نمایند. اقدامات آبخیزداری یک ضرورت جدی محسوب می گردد در بالادست رودخانه های ما. فعالیت های معادن ما که در دو طرف رودخانه تالار به وفور فعالیت می نماید و احتیاج است نهادهای نظارتی برای استانداردشان بیشتر فعالیت کند باید کنترل گردد.

این مدرس دانشگاه با طرح این پرسش که پس از وقوع سیل اخیر چقدر اقدامات آبخیزداری مناسب برای کاهش اثرات سیل در بالادست انجام شد؟، گفت: شخصا در مناطق بالادست رودخانه تلار اقدام خاصی ندیدم. چقدر برای تثبیت بستر و دیواره رودخانه ها اقدام شد؟ بلافاصله پس از فروکش کردن آب در سیل ابتدای سال جاری از مناطق پایین دست بازدید میدانی داشتم و اکنون نیز مناطق بالادست را مورد آنالیز قرار دادم. با گذشت حدود 9 ماه احساس می کنم شرایط نگران نماینده است. یعنی با جریان به مراتب کمتر و سبک تر ممکن است خسارت بیشتری داشته باشیم. زیرا مدل بارندگی تغییر کرد.

• افزایش احتمال آسیب پذیری

وی به آسیب پذیرتر شدن دیواره رودخانه ها پس از سیل ابتدای سال جاری اشاره نمود و اضافه نمود: دیواره ها پتانسیل لغزش بالایی دارند. چون سیل گذشته دیواره ها را برش داده و دیواره های موجود از نظر دینامیکی پایدار نیستند. پتانسیل لغزش و فروریزش در دامنه ها به مراتب بالاتر از گذشته است و تهدیدهایی که تا قبل از سیل پارسال داشتیم سال جاری به مراتب بیشتر است. چون فرسایش بیشتری رخ داده و احتمال افزایش خسارت در صورت وقوع طغیان رودخانه ها را بیشتر می نماید.

این پژوهشگر منابع آب اضافه نمود: البته این تحقیقات به صورت مطلق تایید نمی نماید که سیل اتفاق می افتد، اما این مشابهت ها نگرانی را تقویت می نماید. وقتی نشانه های نگرانی را می بینیم باید تمهیدات لازم را بیندیشیم. اگر اتفاقی نیفتاد چیزی از دست نداده ایم. اما اگر احتمال به واقعیت تبدیل شد، پیش از وقوع بحران برای حل آن چاره اندیشی نموده ایم.

استادیار دانشگاه پیغام نور با انتقاد از فعال نبودن سامانه هشدار سیل در کشور توضیح داد: وقتی در کشوری قرار داریم که تمام نقاط آن طی یک سال در معرض تهدید سیل قرار می گیرد، چرا نباید سیستم هشدار سیل فعال باشد؟ متاسفانه در کشورمان مدیریت نرم افزاری سیل وجود ندارد که این مسائل را پایش و آنالیز کند.

مؤمنی اضافه نمود: عمده منشأ خسارت سیل در شهرستان سیمرغ جریاناتی بود که از بالادست ایجاد شد و حرکت کرد و خساراتش به واسطه وجود برخی ضعف ها و پاکسازی نشدن دهانه پل ها در پایین دست دیده شد. چه بسا اگر یک سیستم هشدار سیل وجود داشت و شرایط را پایش و رصد می کرد، از بروز بسیاری از این خسارات پیشگیری می شد. با هزینه هایی بسیار کمتر از هزینه جبران خسارات می توان از بروز این خسارات جلوگیری کرد.

وی اظهار کرد: اگر هزینه تکمیل سدهای نیمه کاره سیستان و بلوچستان پرداخت می شد و می توانستند به ذخیره سازی جریان سیلاب یاری نمایند خسارت ها به مراتب کمتر از اعداد و ارقام امروز بود. اگر نتوانیم برنامه ریزی کنیم باید خسارت های مستمر و هنگفت را بپذیریم.

در گزارش پیش بینی فصلی بارش و دمای هوای استان مازندران برای بهمن 1398 درباره تغییرات بارش ها در ماه های بهمن و اسفند نوشته شده که تغییرات بارندگی ها در این 2 ماه نرمال و بالاتر از نرمال و در فروردین 1399 نیز نرمال و متمایل به کمتر از نرمال پیش بینی می گردد.

• پیش بینی مطلق ممکن نیست

معاون توسعه و پیش بینی اداره کل هواشناسی مازندران هم در باره نگرانی ها پیرامون تغییر الگوی بارندگی ها و احتمال تکرار سیل اواخر سال گذشته، گفت: امکان این که بتوان برای دوره ای درازمدت سیل را پیش بینی کرد وجود ندارد و مدل های علمی نمی توانند چنین موضوعی را به طور مطلق تایید نمایند.

احمد اسدی با بیان این که پارامترها معمولا متغیر و نقشه ها سیال هستند، اضافه نمود: ما در هواشناسی پیش بینی های بلندمدت و کوتاه مدت داریم که پیش بینی کوتاه مدت روزانه یا هفتگی منتشر می گردد. اما در پیش بینی بلندمدت نمی گردد گفت که حتما سیل رخ می دهد. احتمال وقوع بارش های شدید وجود دارد، ولی نمی توان پیش بینی کرد که این فرایند حتما به وقوع سیل منجر خواهد شد. معمولا چند روز پیش از وقوع جریان های که خطرآفرین هستند، اطلاعیه ها و هشدارهای لازم را منتشر می کنیم.

وی درباره متوسط استانی بارندگی ها هم گفت: از اول مهر تا انتها دی، یعنی در 4 ماه اول سال زراعی 98-99 حدود 14 درصد افزایش بارندگی داشتیم. اما در نگاه استانی تعداد روزهای بارندگی نرمال بود. البته طی این مدت پراکنش زمانی بارندگی ها مناسب نبود. یعنی در مهر ماه کمتر از نرمال و در آبان خیلی بیش از نرمال بود.

معاون توسعه و پیش بینی اداره کل هواشناسی مازندران اگر چه برخی تغییرات در بارندگی ها و پارامترهای هواشناسی را تایید کرد، ولی در عین حال معتقد است شرایط عجیبی در شرایط بارندگی ها مشاهده نمی گردد.